Müasir qadın gender bərbərsizliyi ilə üz-üzə.
Müasir qadın gender bərbərsizliyi
ilə üz-üzə.
Müasir dünyamızda, xüsusilə inkişaf etmiş ölkələrdə qadın
hüquqları tamamilə bərpa edilmiş kimi görünür, daha doğrusu iddia edilir. Vəziyyət
bəzən o nöqtəyə çatır ki, qadın hüquqlarından bəhs etmək “feminist!” damğası ilə
üzləşməyə səbəb olur (Bəli, feminizm və feminist adının irqçiliklə eyni
tutulduğu, hətta ondan da aşağı tutulduğu bir zamanda yaşayırıq və bu tamamilə
ayrı yazının mövzusudur.) bəs bu nə dərəcədə
doğrudur? Yarıtam, yarınatamam bərpa edilmiş qadın hüquqları işin əslində
hüquqi müstəvidən kənara çıxa bilirmi, yoxsa bir çoxu sadəcə kağız üzərindəki
mürəkkəb ləkələrindən ibarətdir? Bu sualın cavabını hüquqda yox, cəmiyyətdə
axtarmaq lazımdır. Cəmiyyət həqiqətənmi qadının var olan, lakin ondan əsrlərdir,
minilliklərdir zorla və hiylə ilə alınan hüquqlarını qəbullanıb və tətbiq
edir? Ümumiyyətlə, cəmiyyət gender bərabərliyindən
nə qədər xəbardardır? Bu suala cavab tapmaq üçün gender bərabərsizliyinin “adi”
hal olmaqdan çıxıb, olmalı olduğu yerdə - cinayət mərtəbəsində yerləşdiyi
indiki zamana, müasir dünyaya nəzər salmaq lazımdır. Əvvəlcə, gendern bərabərsizliyi
nədir, niyə son illərdə aktualdır və niyə bəzi insanlar hələ də belə bir məhfumun
var olduğunu qəbul etmək istəmir, ona baxaq:
Gender bərabərsizliyi
yeni bir mövzu deyil. Hətta deyərdim ki, ilk homo sapienslərdən bu yana vardır,
yəni bəşəriyyət tarixinin başlanğıcından bəri. Lakin gender bərabərsizliyinin
ilkin forması matriarxiya, yəni anaxaqanlığı şəklindədir. Daş dövrü insanları
bir yerdə, mağaralarda yaşayırdılar və onları birləşdirən daşıdıqları eyni qan
idi - ana. Kişilər ovla məşğul olarkən
qadınlar heç də ondan az vacib sayılmayan odu qorumaq və yığıcılıqla məşğul
idilər. Təsadüfi deyil ki, ilk yaranan dinlərdə qadın ucaldılmış, dişilik,
doğurqanlıq müqəddəs sayılırdı. Bəs bu nə zaman dəyişdi? Çox insan
patriarxiyaya, yəni ataxaqanlığına keçidi kişilərin fiziki olaraq güclü olması
ilə izah edir. Bu yanlış düşüncədir. Ataxaqanlığın başlanğıcı insanların qəbilə
icmasından çıxıb fərdiləşməsinə, hər fərdə aid mal-mülkün ortaya çıxması ilə
bunu sonrakı nəsilə - oğula miras qoyması ilə başlayır. O zamandan bu yana
qadınların mülki hüququ hər dövrdə və hər şəkildə yox sayıldı, görməzdən gəlinmdi
və ya məhdudlaşdırıldı. Müasir dövrümüzdə belə dünyadakı torpaq sahiblərinin
yalnızca 1%- i qadınlardır. Eyni şəkildə qadınların “oyanışının”, gender bərabərsizliyinin
“adi”, “normal”, “olmalı olan”dan çıxıb bir problem halına gəlməsi qadınların
maddi azadlıqlarını əldə etməsi ilə başlayır. Burjua inqilabı və texnologiyanın
inkişafı ilə bir çox əmək faliyyəti “kişilər üçün” olmaqdan çıxdı. Qadınlar
artıq təkcə evlərində yox, fabriklərdə, emalatxanalarda işləyir və buna görə
eyni işi görmələrinə baxmayaraq kişi işçilərin aldığı əmək haqqının yarısından
daha az alırdılar. Beləliklə, dünya tarixində adını qanlı hərflərlə yazıdrmış (
nə qədər dünya mediyası və ticarəti bu qanlı yazını gül-çiçək və oyuncaq
ayılarla ört-bas etməyə çalışsada. ) 1857-ci il 8 mart üsyanı baş verdi. 120
qadın ən təbii hüquqlarını - eyni işə
eyni əmək haqqını tələb edərkən can verdi. Indi belə bir çox qadına cəsarət verən
fədakarlıqları bir çox qadın hüququ hərakatına mayak oldu. Lakin, təəssüflər
olsun ki, müasir dövrümüzdə inkişaf etmiş ölkələrdə belə eyni işə görə qadınlar
20% daha az maaş alırlar...
Tarixdə bir çoxu
qanlı, qalan qismi isə birbaşa rəddlər, təhqirlər, alçaldılmalar və lağa
qoyulmalarla reaksiya verilən qadın hüquqları mübarizəsi indiki dövrümüzdə
bitmiş kimi görünür. Qadınlar səs verə bilirlər, işləyə bilirlər, təhsil ala
bilirlər, ailə quracaqları insanı özləri seçə bilirlər – olmalı olduğu kimi.
Lakin bunların bir çoxu sadəcə hüquqi müstəvidə qalır və burada müasir qadının
gender bərabərsizliyi ilə mübarizəsinin ikinci pərdəsi başlanır : qadın
hüquqlarını... yox, insanı hüquqları qəbul etməyən cəmiyyət. Gəlin, müasir bir
Azərbaycan qadınının gündəlik həyatına nəzər salaq:
Qadın dünyaya gəlir,
təhsil alır, işləyir, ailə qurur və gündəlik 8 saatlıq işindən yorğun-arğın evə
gəldikdə bu mənzərə ilə qarşılaşır: bişirilməli olan yemək, yumalı paltarlar,
süpürüb-silinməli ev və digər problemləri ilə məşğul olunmalı uşaqlar. Bu onun
vəzifəsidir, işidir, sorğu-sualsız etməlidir. Eynilə onun kimi gündə 8 saat işləyib
yorğun-arğın evə gələn həyat yoldaşının gözlədiyi mənzərə isə budur: bişirilmiş
yemək, yuyulub ütülənmiş paltarlar, silinib-süpürülmüş ev, sakit uşaqlar,
televizor qarşısında divanda mürgüləyib isti çay içmək və gülümsəyən həyat
yoldaşı... Doğrusu insan bu gözləntilər qarşısında şübhəyə düşür ki, bəs, güclü
cins kim idi? Axı, adi bir insanın 8 saatlıq işdən sonra qadından etməsi gözlənilən
işləri etməsi sözün əsil mənasında böyük güc və dözümlülük tələb edir. Amma
müasir texnologiyanın nemətləri bu anda köməyə çatır: paltaryuyan maşın,
qabyuyan maşın, tozsoran, çörək bişirən maşın, blender, xüsusi doğrayıcılar, dondurulmuş
tərəvəzlər, mikrodalğalı soba və s. Burada bir nöqtə var ki, olduqca gülüncdür:
qadının bu alətdən istifadə etməsinə “ nə iş görür ki, hamısını robotlar edir.
Heyif deyil nənələrimiz, bunların hamısını özləri edirdilər və hələ bir 7-8
uşaq da saxlayırdılar.” Deyə mız qoyulur.
Bəli, hər kəsin maddi imkanından aslı olmayaraq, öz büdcəsinin aşan
kreditlərlə texnologiya vasitələrindən istifadə etməyə can atdığı dövrdə müasir
qadının, əslində onun “üzərinı yıxılan” işlərini asanlaşdıran alətlərdən
istifadə edilməsinə dırnaqarası baxılır. Təhsili, kariyerası ilə cəmiyyətdə
varlığını isbat edən, özünə yer tutan müasir qadından 200 il əvvəl yaşamış, öz
dövründə “ev əşyası”,”uşaq dunyaya gətirən maşın”dan artıq qiymət verilməmiş,
görülməmiş ulu nənəsi kimi davranması gözlənilir, istənilir və tələb edilir. Və
bu “normal” qəbul edilir. Nəinki cəmiyyətin künc-bucağında, ucaq nöqtələrində,
ölkənin nüfuzlu televiziya kanallarında belə ali təhsilli “ekspertlər” tərəfindən
təbliğ edilir.
Burada, müasir
qadın gender bərabərsizliyinin axrıncı, lakin ən çətin mərhələsi ilə üz-üzədir
: mənəvi təyziqlər. Hüquqi müstəvidə hər şey bərabərdir, bərpa edilməli hüquq
qalmamışdır. Ancaq cəmiyyətin daxilində qadına hələ də bir çox zəncir vurulur,
etməyə məcbur olmamalı olduğu öhdəliklər yüklənir. Müasir qadın isə bunlar
qarşısında öz hüququnu tələb edə bilmir. Necə etsin axı? Ortada maddi, isbat
edilə biləcək haqsızlıq yoxdur. Problem yazılan yox, yazılmamış qanunlar, 21-ci
əsrdə orta əsirlərin “ikinci növ – qadın” düşüncəsi ilə yaşamaqda israr edən
beyninlərdir. Bu, fiziki yox, mənəvi, psixolojik müharibədir və dünyaya gəldiyi
gündən şüur altına qadın necə olmalıdır haqqında kif basmış, qəlibləşmiş düşüncələr
yerləşdirilən qadınlar bu müharibədə gücsüzdür. Dünyanın istənilən nöqtəsi ilə əlaqə
saxlamağın bir saniyə vaxt apardığı dövrümüzdə müasir qadın özünü dünyanın digər
nöqtələrindəki qadınlarla istər-istəməz müqayisə edir. O, bütün həyatı boyunca
ancaq anasının, bibisinin, xalasının, qonşularının, uzaqbaşı qızını verdiyi
qonşu kənddəki qudasının “qadın həyatı”nı görən, heç bir zaman başqa
alternativi bilmək, arzulamaq şansı olmayan ulu nənəsi deyil və ondan ulu nənəsi
kimi davranması, düşünməsi, xəyal etməməsi gözlənilməməlidir. Biz qapıları,
pencərələri bağlasaq, der-deşiyə, işıq gələn bucağa cır-cındır tıxasaq belə
müasirlik əlimizdəki kiçik telefonlardan belə həyatımıza dolur. Bunun qarşısını
almağa çalışmaq, hər müasir mədəniyyət düşüncəsini, zərrəsini “bizlik deyil”
deyə kənara itələmək əbəsdir.
Müasir qadın bu an
həmin müasirlik ilə mənəvi gender bərabərsizliyi təyziqləri ilə üz-üzə qalsa
belə, böyük ehtimalla bu sadəcə keçid dövrüdür. Necə deyərlər, tarix təkərrürdən
ibarətdir. Çox yox, adicə yüz il əvvəl qadınların ən təbii, ən bəsit hüquq tələbinə
belə dəlilik kimi baxılır və ən yumuşaq halda lağ edilirdi. Indiki dövrdə də
qadınların mənəvi, cəmiyyət daxilində hüquqlarını tələb edilməsinə dırnaqarası
baxılır, böyük gender bərabərsizliyi problemi bilərək və istəyərək gözardı
edilir. Əgər yaxın gələcəkdə qadınlar bu dəfə mənəvi hüquqlarının bərpası üçün
ayağa qalxacaqlarsa, bu əsla təsadüf olmayacaq. Indidən bunun işarələri
görünür. Qadınlar iş və sosial həyatda bir-bir öz yerlərini tuturlar, bu isə öz
növbəsində onların ünya görüşlərinin artmasına, hədəflərinin yüksəlməsinə səbəb
olur. Haqsızlıq etməyək, cəmiyyətin ümumi dünya görüşünün yüksəlməsi artıq
kişirlərin də bir qisminin qadınlara edilən haqsızlığı sorğulamasına təkan
verir. Çünki bilirlər ki, azad qadın, azad cəmiyyət deməkdir.
Hiç yorum yok: